استاد طاقت دوری ندارد ، در باره آخرین ساخته فرانسیس فورد کاپولا ، تترو
وجدان های چال شده در پیاده رو

فروردین 11 سال پیش کاپولا صریحا اعلام کرد از این پس عمدتا تهیه کننده خواهد بود و فیلمی نخواهد ساخت مگر که چه شود و فیلمنامه ای در حد و اندازه پدر خوانده یافت همی شود و مادر گیتی چو "ماریو پوزویی " بزاید . این سخنان اگرچه غمناک بود اما طرفداران کاپولا به شرف حرفه ای و عشق راستین او به مخاطبانش بیشتر پی بردند.چرا که او به حقیقت و صد البته به درستی پس از پدرخوانده پا در جای اورسون ولز فقید ودوست داشتنی گذاشته بود . واین سینما بود که به او بدهکار شده بود.

اما خالق تریلوژی ما ندگار و افسانه ای " پدر خوانده " در این دو سال اخیر بدجوری دل علاقه مندانش را به درد آورده است. واین ظلم ناروا و بزرگی در حق همه آنها هست. چرا که عمده ی چشمهایی که در این سالهای طولانی ، بیقرار و مشتاقانه فیلم های کاپولا را میدیدند ، به نوعی آن قصه های تصویری را به زندگی حقیقی شان پیوند میدادند . ودرست یا غلط ؛ احمقانه و یا فیلسوفانه این یک طی طریق برای رسیدن به یک حداقلی از حقیقت ویا حتی دریافت آن شده بود. وآیا رسیدن به این مهم ؛هم برای تماشاگر و هم برای فیلمساز چیز کمی است ؟!
طرفه آنکه مهم نیست این چشمها در کاسه سر چه کسی با چه فکری ، عقیده ای ، ملیتی و یا هر چیز دیگری قرار دارد. آن تماشاگر اهل اسکاندیناوی و یا تماشاگر بالکانی و یا آن تماشاگر اهل شاخ آفریقا و یا سینما دوست متولد خاور دور و شیفته گان هنر هفتم در ینگه دنیا و جماعت ایرانی شیفته ی سینما و علاقه مندان به سینمای " کاپولا " از کارهای او ،حقیقت مرتبط با زندگی روزمره را برداشت میکردند.
باری پس از اکران " باران ساز " در همان 11 سال پیش دیگر از او خبری نشد تا اینکه در اوایل پائیز 2سال پیش " جوانی بی جوانی " از استاد به روی پرده نقره ای رفت : داستان زندگی یک استاد دانشگاه به نام دومینیک که بعد از یک خودکشی نافرجام به جوانی اش باز می گردد. پروفسوردومینیک در گیر و دار یک افسردگی شدید و برای رسیدن به حقیقت زندگی ؛ و یا دست کم دریافت تکه ای از آن ، از شمال رومانی شروع به مهاجرت می کند و سر از بخارست درمی آورد. مهاجرتش را با سفر به دل اروپا ادامه می دهد و در حین عبور از سرزمین های همجوار بیش از آنکه با مردم آن دیار آشنا شودد شاهد وحشیگری های بی امان و خشونت های غیر قابل تصور نازی های آلمانی است. اما همین فضای پرتنش و سرشار از بی رحمی حاکم بر اروپای مرکزی او را بیش از پیش به یاد عشق اولش می اندازد. البته او با افراد دیگری هم نرد عشق باخته اما هیچکدام برایش ثمری و اثری و قوت قلبی نداشته جز همان عشق اولین او. به هر حال او هرگز سرخوش نیست علیرغم جوانی دوباره برگشته اش...به هرحال قصه پروفسور دومینیک از حدود 80 سالگی اش یکباره بازگشتی به 50 سال قبل دارد و سفرها ماجراجویی ها و داستان های عاطفی او به تصویر کشیده می شود و از نگاه " کاپولا " همه ی این زندگی به یک چیز ختم میشود ولا غیر و این مهم به زعم خالق پدرخوانده چیست ؟ اینکه جوانی آدمی به هیچ از دست می رود.
اما آنچه " کاپولا " را به ساختن این فیلم ترغیب کرده چه بوده ؟ و چه دلیلی باعث شده استاد پس از 11 سال دوری دوباره با فیلمی با این مضمون جلوه گر شود؟ خود " کاپولا " داستان "میر چا الیاده " نویسنده " جوانی بی جوانی " و ظرافت های این اثر برای تبدیل شدن به یک فیلم را ، دلیل اصلی میداند. و خود را شیفته و واله این داستان معرفی میکند. اگرچه رمان " میرچا الیاده " براستی اثر درخوری است اما داستان بازگشت استاد فراتر از این حرفهاست. چرا که این فیلم بسیار از لحن " کاپولا " یی که میشناسیم دور بود.اثری که تنها توانست 2 هفته روی پرده دوام بیاورد و کل فروشش 240 هزار دلار بود.
البته به مانند همیشه " کاپولا " راستی و درستی پیشه کرد ( و اصلا برای همین است که او همیشه مورد احترام خلق الله است و دوست داشتنی است ) و فیلمش را علیرغم هزینه زیاد و دکور ها و لوکیشن های عظیم ؛ اثری شکست خورده و ناموفق خواند. این اظهار نظر را، از آنجا شجاعانه توصیف کردم به دلیل آنکه همین فیلم " جوانی بی جوانی " در اکران اروپایی اش کولاک کرد و عمده منتقدان و سینمایی نویس های آنجا این فیلم را درامی سرشار از المنت های رفتار شناختی و لبالب از انگاره های مردم شناسانه مرتبط با فرهنگ اروپا عنوان کردند.
اما ایرانی جماعت و شیفته گان " کاپولا " نه مانند آمریکایی جماعت زیرآب استاد را زدند و نه مثل اروپایی ها با دیدن فیلم به مثابه پدر خوانده به یک طرف غش فرمودند. اما در مجموع عمده چشمهایی که " جوانی بی جوانی " را دیدند فارغ از اینکه این چشمان در کاسه سر چه کسی با کدام ملیت و فرهنگی قرار داشته باشد ( دقیقا مثل همان طریقت حقیقت یابی که در بالا اشاره کردم) خود را به ندیدن و نشنیدن زدند . وگفتند انشاالله که گربه بوده است و ...
2سالی گذشت تا اینکه در 21 خرداد ( 11 ژوئن ) فیلمی دیگر از استاد و در حقیقت سی ودومین ساخته ی وی در مقام کارگردان به اکران راه یافت وهمگان را به تعجب ، حسرت و اشک و آه مبتلا کرد.بدبختی اینجاست که عمده ی علاقمندان او تنها به صرف همین علاقه ی دیوانه وار واحتمالا دیدن یکی دوتا آنونس عالی دست به قلم بردند و در ستایش " تترو " آخرین فیلم استاد نوشتند. این را هم که حتما میدانید سیدنی لومت عالی مقام بارها در طی سالهای دهه 70 گفته بود پرارج ترین آنونس ساز دنیا کاپولا است.عده ای تترو را یک سمفونی عاشقانه نامیدند. گروهی دیگر ندید ؛ تترو را دراماتیک ترین و تصویری ترین فیلم کاپولا معرفی کردند و دسته ی دیگر این آخرین فیلم کاپولا را سرشار از احساس و عاطفه واصلا سرگذشت خود وی خواندند.
باری نهایتا همه منتطر ماندیم تا اینکه " تترو " سرانجام پیچه از روی برداشت و به یکباره نفس ها را در سینه حبس کرد. چرا که چیزی جز یک زشت روی زیبا جامه نبود ( به جان خودم همین طوریه . اگه فیم رو هنوز ندیدید پس عجالتا یقه ی حقیر رو ول بفرمایید ) داستان فیلم به صورت زندگینامه روایت میشود کاری که صد البته استاد در آن خدایی بی بدیل است اما ماجرا روایتی سیاه و تکراری است. قصه یک خانواده ی ایتالیایی و چالش های بین پدر که موسیقیدانی مشهور است و پسرانش که هرگز حاضر به اطاعت بی چون و چرا از او - طبق سننت های رایج در خانواده های مهاجر ایتالیایی - نیستند . و در گیر و دار همین چالش هاست که بحث های بی پایان وبی نتیجه ، بگو مگوهای سادیستی ، رو شدن اسرار مگوی خانواده طی سال ها پنهان کاری و مخاطرات دیگر پیش می آید. قهرمان داستان پسر بزرگ خا نواده همان " تترو " است و بنی برادربسیار کوچکتراز او نقش مکمل را ایفا می کند. بنی سالهاست که بدنبال تترو می گردد و او را بسیار دوست می دارد .اما برادر بزرگ معلوم نیست چرا از سالیان پیش که خانواده را ترک کرده به انزوایی مالیخولیایی دچار گردیده. اصلا عموم دوروبری ها برای پدر خانواده که ظاهرا هنرمند ی والا مقام و رهبر ارکستری بسیار متشخص و سرفراز جلوه گری می کند ؛ ابراز ناراحتی مینمایند که چرا چنین پسر ناخلفی نصیبش شده و....
اما در ادامه کاپولا برای ما از زبان تترو روایت می کند که پدر همچین شخص درست و درمونی هم نبوده و در خودبزرگ بینی و شیطان صفتی رقیب نداشته است . بیان این اسرار مگو البته به این سادگی ها نیست و کاپولا با استفاده از فلاش بک و هم چنین روایت سیاه و سفید اززندگی زمان حال تترو و بنی و روایت رنگی از رویدادهای گذشته ی آنها ( که در جا یک سنت شکنی از استاد است ) داستانش را ادامه میدهد. یعنی بنی که اصلا از حال و روز فعلی تترو خبر ندارد و تصورش از برادر بزرگتر همانی است که سالیان پیش و در نوجوانی اش دیده بود.برادر بزرگی که بسیار دوستش داشت و همگان اذعان داشتند نویسنده ای بزرگ خواهد شد. بنی با جستجوی فراوان تترو را در بوینس آیرس می یابد . جایی که او در انزوای کامل قرار دارد و از همه کس و همه چیز بیزار است ، به جز دختری به نام میراندا که با او زندگی می کند و در واقع تترو را تحمل می کند .
رسیدن بنی به خانه تترو مصادف است با نبود او در خانه . اما میراندا ا با خوش رویی اورا به خانه دعوت می کند و بعدا درمی یابیم که اگر تترو خانه میبود هرگز بنی را به خانه راه نمیداد چراکه با خود تعهد کرده بود از آنچه وی را به گذشته و به ویژه به خانواده اش ربط دهد دوری کند و بیزار ی جوید. روندی که بنی هرگز و هرگز انتظارش را نداشت. اصلا همین صحنه ی روبرو شدن 2 برادر با هم شاید نقطه عطف فیلم باشد : تترو خسته و ویران و بی خبر از همه جا دردمند و عصا به دست وارد اتاق میشود وبه محض دیدن بنی ، نه میگذارد و نه برمیدارد و دنیا را بر سر برادر کوچک ( و سابقا بسیار دوست داشتنی اش که جانش را هم هزاران بار برایش میداد ) خراب میکند... اما اینکه چه شده که تترو به این حال و روز افتاده را در روزهای دیگر و طی اقامت چند روزه بنی در آنجا می فهمیم.با فلاش بک هایی که گذشته را بیشتر برای تماشاگر رونمایی میکند و نقاب از چهره همان پدر به ظاهر متشخص و هنرمند معروف بر میدارد. آدمی شدیدا غیراخلاقی و یک پست فطرت کله خراب متظاهر و ریاکاری که باطنی متعفن و شیطانی دارد. آدمی که در بهترین حالت ، وجدا ن اش را در پیاده چال کرده وگویی که حتی قائم مقام خود شیطان ملعون است ...و تترو به سبب دانستن همین حقیقت دردناک است که شدیدا آسیب دیده ؛ ضمن اینکه در آن سالها او تمام همتش را مصروف این مهم کرده بود که بنی همان برادر کوچولوی دوست داشتنی و نازنینش بویی از این حقایق دردناک نبرد. و جالب اینجاست که برداشته شدن مهر از این اسرار مگو در فیلم ؛ به گونه ای اپرایی از سوی کاپولا ساخته شده است...
با این همه تترو اثری به شدت تکراری با روایتی سنگین است . چالش بین نسل ها و روایت تصویری آن بیش از 30 سال است که دستمایه نویسندگان و فیلمسازان است . حالا هر کس که بخواهد در این وجه به خصوص فیلمی رو کند باید کاری کند کارستان . داستان اصلی و آنچه مربوط به حال است یعنی آنچه که به صورت " معلول معنایی " در تترو میبینیم به صورت سیاه و سفید کار شده و واقعا کشدار از کار درآمده و آنچه که به " شناسایی علت " مربوط است با ریتمی سریع و دست برقضا شعر گونه جلوه می کند که برآیند این 2 وجه به مذاق تماشاگر خوش نمی آید. گویی کاپولا تترو را برای یک کلاس درسی ساخته با تعداد محدودی تماشاگر که قصد دارند این فیلم را فقط برای یک بار ببینند وبس.
ضمن اینکه آن پایان اپرایی و کمی تا قسمتی شاعرانه با ابتدا و میانه ی سیاه داستان اصلا هم خوانی ندارد . به این مهم وابستگی غیرقابل تصور فیلم به کاراکتر هایش را اضافه کنید . چرا که تترو فیلمی شدیدا کاراکتر محور از کار در آمده و قصه در درجه ی بعدی قرار گرفته . کاری که از کاپولا کمتر دیده شده است، هرچند عمده ی آثار او به گونه ای کارگردانی شده اند که کاراکتر در آنها بسیار می درخشد و قدرت مانور دارد به سبب فضایی که کاپولا به درستی و به ظرافت در اختیار بازیگرش قرار داده .اما همه جا سهم هر چیز مشخص است و محال بود اینکه سهم سناریو کمرنگ شود آنهم سناریویی که او بیش از هر فاکتوری به ارزشش و کارایی اش برای موفقیت یک فیلم معتقد است .
یک مطلب دیگر اما به قرابت زندگی خود استاد با سناریو ی تترو برمیگردد. کاپولا خود فرزند یک موسیقیدان برجسته بوده و طبق اذعان خودش هرگز به خواست دل پدرش زندگی نکرد. اگرچه در کن 62 در 3 ماه پیش وقتی راجع به این موضوع و این شباهت از وی سئوال شد کاپولا سرضرب قضیه را رد کرد اما چندین بار به حقیقی بودن فیلمش اشاره کرد.
به هر روی این سی و دومین و شاید آخرین فیلم " فرانسیس فورد کاپولا " است . وباید در باره اش چکار کرد؟ علاقمندان او در آمریکا طبق معمول ،ضمن ابراز احساسات و ادای احترام ،گرفتند زیر آب استاد را در 70 سالگی زدند و تازه او شانس آورد که تترو ابتدا در 20 خرداد در جشنواره سیاتل نمایش داده شد و کمی فضا را مساعد کرد و فردایش در 11 ژوئن ، 21 خرداد به صورت محدود در یک گروه سینمایی بسیار فسقلی اکران گردید و چیزی حدود 450 هزار دلار فروخت.
البته اکران اروپایی تترو از 29 خرداد در اسپانیا آغاز گردیده و به صورت دوره ای در قاره سبز دارد می چرخد و پر واضح است که اروپایی جماعت مثل همان فیلم قبلی استاد " جوانی بی جوانی " با دیدن " تترو " به یکسو غش فرمودند گویی پدر خوانده را دیده اند। ایرانی جماعت شیفته " دون کورلئونه " و خالقش نیز به احتمال قریب به یقین باز هم خواهد گفت : انشالله که گربه است ... اما برای خود او ماجرا از چه قرار است ؟ برای کسی که 5 تا مجسمه ی اسکار در خانه دارد در کنار 36 جایزه ی دیگرش از جمله 2تا نخل طلا و 1 جایزه بفتا ، مسلما فقط سینماست که مهم است نه جایزه یا ثروت . هرچه باشد او " فرانسیس فورد کاپولا " است . و فقط یک نفر مثل اوست .خودش و خودش...

http://www.khabaronline.ir/news-17093.aspx